فرکتال در عکاسی

راستش را بخواهید فرکتال موضوع ساده ای است. فرکتال آن چیزی است که جزئی از آن شبیه کل موضوع باشد، به عبارتی کل شکل را در جزئیات بتوانیم بیابیم. اما همیشه راه هایی برای سخت کردن ماجرا وجود دارد .

فرکتال بخشی از علوم ریاضیات جدید است که به بررسی تناسبات اجزاء یک شکل و شباهت های آن به کل مجموعه می پردازد و با ضرایب غیر صحیح در صدد یافتن فرمول های اختصاصی برای این اشکال است.

یا: هندسه ی فرکتالی حرکت اشیا در فضا را ثبت می کند و نا همواری های دنیا و انرژی و تغییرات دینامیکی آن را نشان می دهد.

یا: فرکتال از دید هندسی شیئی است که دارای سه ویژگی باشد:

۱ – خاصیت خود متشابهی

۲- پیچیدگی در مقیاس خرد

۳- عدد صحیح نبودن ابعاد آن

سال ها تصور می شد اشکال فرکتالی از فرمول خاصی تبعیت نمی کنند و یک حرکت یا فرم رندمی باعث به وجود آمد این اشکال به ظاهر نا منظم می شود. اما این تصور ، تصور باطلی بود و بعد ها فرکتال به عنوان مبحثی اثبات پذیر به علوم ریاضی نظری و هندسه راه یافت و راز های این پیچیدگی شگفت آور به صورت فرمول های ریاضی پا به دنیای اثبات گذاشتند.

واقعیت را باید پذیرفت : ما در دنیایی زندگی می کنیم که در سراسر آن فرکتال ها را می توان دید، درختان ، دانه های برف ، سرخس ها ، گل کلم ، حلزون ها ، مسیر رود ها، شریان های خونی، ساختار سلولی و در نهایت همه ی کائنات همه و همه نمونه هایی از فرکتالند که در زندگی روزمره ما دیده می شوند.

فرکتال در سه دسته ی کلی مورد بحث قرار می گیرد : ۱- هندسه ی فرکتالی ۲- فرم فرکتالی ۳- حجم فرکتالی

همچنین فرم های فرکتالی را به صورت های زیر میتوان مشاهده نمود:

۱- خود متشابهی ۲- فرکتال های طبیعی ۳- فرم های مندلبرت ۴- منظره های فرکتالی ۵- فرکتال در طبیعت ۶- فرکتال در هنر

فرکتال در هنر کمی از آن منطق محاسباتی و دست و پاگیر فاصله می گیرد و به معنی لغوی آن Fractus (سنگی که به طور نا منظم شکسته شده باشد ) نزدیک می شود و به فرم هایی با جزئیات گاها نا مفهوم بدل می شود که در نهایت یک کلیت واحد را بیان می کند. الزاما فرکتال های هنری را نمی توان با فرمول بیان کرد، هر چند که در مواردی اصل خود متشابهی را می توان مشاهده نمود.

به بیان ساده ، تصاویری که در بازنمایی یک تصویر ( فرم ) شناخته شده کلیشه هایی مانند باز نمایی عینی ( رئال ) را کنار گذاشته و از پیوستگی یکنواخت و شناخته شده پرهیز می کنند و سلول هایی جدید برای ارائه ی فرم شناخته شده ایجاد می کنند وارد دنیای فرکتالی شده اند.

به عبارتی فرکتال در هنر ، بافت را به عنوان یک عنصر مستقل بیانی به خدمت گرفته است.

فرکتال این امکان را به هنرمند می دهد که یک موضوع واحد را به دفعات متعدد و با تکنیک های متنوع باز تولید نماید و با به کار گیری بافت های مختلف احساسات مختلفی را از یک موضوع واحد به مخاطب منتقل نماید .

فرم های فرکتالی را در هنر هایی چون : نساجی ، فرش بافی ، مجسمه سازی و … می توان یافت .

همچنین فرکتال در معماری ، نقاشی و عکاسی هم نفوذ کرده و برای هر کدام موارد متعددی را میتوان نام برد .

از فرکتال در معماری می توان به مقرنس کاری ، کار بندی، یزدی بندی، کاشی و آینه کاری در معماری ایرانی اسلامی نام برد. در هنر غرب هم نمونه های فراوانی از فرکتال قابل مشاهده است.

در نقاشی می توان از آثار نقاشانی چون جکسون پولاک و لاری پولز ( اکسپرسیونیسم انتزاعی ) ، وازارلی ( اپ آرت ) چاک کلوز ( فتو رئالیسم – هیپر رئالیسم ) و ژرژ سرا ( نئو امپرسیونیسم ) نام برد .

فرم های فرکتالی چند دهه ای است که در عکاسی هم رخنه کرده ، این فرم ها را در آثار بسیاری از هنرمندان میتوان دید که معمولا در دسته بندی خلاق جای می گیرند.

چون فرکتال تنها یک فرم است و به صورت یک مکتب یا سبک مستقل شناخته نشده، نمی توان از عکاس خاصی نام برد که غالب کار هایش از فرم فرکتالی تبعیت کند .

این آثار در گذشته با چند مرحله نور نگاری بر روی کاغذ عکاسی و معمولا در مرحله ی چاپ شکل میگرفت . اما امروزه بیشتر با کمک نر افزار های رایانه ای مثل فتوشاپ بدست می آید.

گرچه فرم و سلول بندی این تصاویر نا آشناست اما در نهایت تصویری که در دل این ماجرا دیده می شود تصویری آشناست .

تکنیک های ایجاد یک عکس فرکتالی متنوع و فراوان است و ناگزیر به چند تکنیک مختصر و با ارائه ی تصویر بسنده خواهیم کرد.

۱- فرم خود متشابهی کلاسیک

۲- فرم خود متشابهی غیر منظم که از نظم ردیف و ستونی خبری نیست و شکل فرمی مواج دارد

۳- عنصر محور: این تصاویر از هزاران تکه تصویر کوچک که سراسر عکس پراکنده شده اند و شکل نهایی با ایجاد تیرگی و روشنی ایجاد می شود

۴- سلول محور: شکل نهایی به وسیله ی عناصری سلول مانند با کمک تنوع رنگ یا برجستگی و فرو رفتگی پدید می آید

@

۵- سطح محور: با تبدیل محصول نهایی به کاغذی چروک خورده یا چیزی مثل آن و با بهره گیری از چروک ها و سایه ها برای ایجاد بافت معنا دار، این گونه عکس ها پدید می آیند

۶- خطوط محور: با کمک گرفتن تصویر نهایی از مسیر حرکت، نازکی، ضخامت، رنگ و انحنای خطوط تصویر نهایی به وجود می آید

در نهایت ذکر این نکته خالی از لطف نیست که فرهنگستان زبان واژه ی برخال را جایگزین فرکتال انتخاب کرده است.

اگر به مبحث «فرکتال» علاقه مند شده اید، پیشنهاد می کنیم نگاهی هم به عکس های مطلب «الگو های فرکتال طبیعی خیره کننده» مجله وایرد بیندازید و لذت ببرید.

نویسنده: محمدرضا معصومی