عکاسی از پروانه های ایران: گفتگو با محمدرضا احسانی عکاس پروانه ها

پروانه ها سوژه هایی بسیار زیبا برای عکاسی هستند، اما به تصویر کشیدن این سوژه های چابک که اغلب در مناطقی کوهستانی و دوردست زندگی می کنند، چالش های خاص خود را دارد. محمدرضا احسانی یکی از عکاسانی است که تمرکز خود را بر روی عکاسی از گونه های مختلف پروانه های ایران قرار داده است. در ادامه این مطلب لنزک شما عزیزان را به تماشای عکس هایی از محمدرضا و مطالعه گفتگویی که با ایشان داشته ایم، دعوت می کنیم.

از کجای ایران هستی و چطور شد که عکاسی حیات وحش را شروع کردی؟

متولد و ساکن تهران هستم. علاقه به طبیعت و حیات وحش، ریشه در کودکی من و سفر های بسیار طبیعت گردی دارد و البته شروع عکاسی از نوجوانی با نگاه طبیعت محور و اشتیاق برای دیدن حیوانات در زیستگاه طبیعی و مشاهده رفتارشان در طبیعت باعث شد تلاش کنم برای ثبت عکس از آنها و البته نشان دادن زیبایی ها به کسانی که به هر دلیل شانس دیدن نداشته اند. هدفم عاشق کردن انسانهاست تا با نگاه عاشقانه به طبیعت و همه زیستمندان و شناخت آنها حافظ و پاسدار طبیعت باشند.

در کیف دوربین محمدرضا احسانی چه چیز هایی هست؟ (لطفا از تجهیزات عکاسیت برایمان بگو)

به عنوان عکاس پروانه که از پروانه ها در زیستگاه طبیعی عکس میگیرم با توجه یه تیپ و نوع سفر ها تا حد امکان از وسایل سبک و کم حجم استفاده میکنم، خیلی وقت ها برای عکاسی از پروانه ها باید از روش تعقیب گریز استفاده کرد و حتی در شیب های سنگلاخی کوهستانی دوید، وگرنه ممکن هست بعد از چند روز جستجو و طی مسافت زیاد شانس عکاسی از اون گونه از بین برود و حتی به سالهای بعد موکول شود. ساعت ها حمل این وسایل و تحرک با آنها می تواند بسیار طاقت فرسا باشد. در هوای گرم و خستگی بسیار، حتی یک گرم هم در وزن وسیله ها بخصوص خود دوربین بسیار نمود دارد.

آنچه که الان استفاده میکنم یک بدنه نیکون مدل D5300 هست که قبل از آن D5100 بدنه مورد استفاده ام بود، GPS این دوربین با وجود کندی در آنتن دهی بسیار برای من مفید هست. همراه با لنز ماکرو تامرون ۹۰ میلیمتر که به نظر من یکی از شارپ ترین و به صرفه ترین لنز های ماکرو موجود هست و یک لنز نیکون ۱۸-۱۰۵ با فیلتر های نوری مختلف و گاهی یک لنز ۷۰-۳۰۰ برای عکاسی از پروانه هایی که نزدیک شدن به آنها سخت هست.

باطری اضافی لازم و ضروری هست که دو عدد اضافی همراه دارم، برای عکاسی پروانه ها گریپ باتری رو پیشنهاد نمیکنم.

کارت حافظه اضافی بطور کلی در عکاسی حیات وحش بخاطر استفاده از عکاسی پی در پی یکی از مشکلات پر شدن سریع حافظه هست.

لوازم تمیز کننده، دوربین و لنز به شدت در معرض گرد و خاک و گهگاه باران های رگباری کوهستان هستند.

سه پایه، در عکاسی پروانه ها با اینکه بسته به نوع گونه هدف عکاسی خیلی مواقع فرصت استفاده از سه پایه نیست ولی در آخر روز و زمان استراحت پروانه ها که کم تحرک می شوند، به کمک سه پایه عکس های شارپ تری رو خواهیم داشت.

کوله پشتی Vanguard adaptor یکی از کم حجم ترین، بادوام ترین و مفید ترین کوله هایی هست که استفاده کرده ام.

GPS دستی گارمین، برای ثبت محل های عکاسی و البته مسیر یابی در طبیعت

و البته گاهی رینگ فلاش هرچند در بسیاری مواقع فلاش خود دوربین با یک دیفیوزر عملکرد راحتتر و بهتری دارد.

چه شد که به عکاسی از پروانه ها علاقه مند شدی؟ لطفا از گونه های جالبی که در ایران یافت می شوند برایمان بگو.

متاسفانه به این شاخه از عکاسی حیات وحش با حفظ تعاریف و معیارهای درست جهانی و علمی آن در کشور ما هیچ توجهی نشده بود که البته کاملا با عکاسی ماکرو از حشره های مرده یا یخ زده و یخچالی و اینجور موارد متفاوت هست. جدید بودن این موضوع عکاسی در ایران، علاقه ای که به طرح و رنگ پروانه ها به عنوان سوژه عکاسی داشتم و تنوع خوب پروانه های ایران که هم اکنون حدود ۴۲۰ گونه هست باعث شد پنج سال پیش طی مرور و بررسی گونه های جانوری که تا آن زمان عکاسی کرده بوده بودم تصمیم به عکاسی از همه گونه های پروانه ایران بگیرم. گرچه الان می دانم که شاید تا بیست سال دیگر هم نتوانم عکس همه گونه ها را ثبت کنم. راه جدیدی را شروع کردم که همراه با چالش ها و سختی های خاص خودش بود و اصلا همین موضوع مشتاقم کرد.

نبود اطلاعات و منابع یکی از موانع بزرگ پیش رو بود که دوست و استاد ارجمندم آقای علیرضا نادری یکی از پروانه شناسان حاذق ایران با راهنمایی ها ، اطلاعات و تجربیاتی که در اختیارم می گذارند، راه را برایم هموار کرده اند. البته دو سال بعد از شروع ماجرا (۱۳۹۱) کتاب راهنمای میدانی پروانه های ایران را ایشان تالیف کردند که من نیز در بخش عکس این کتاب همکاری داشتم. حالا سفر برای عکاسی پروانه ها و جستجو برای گونه های کمیاب ایران بخش مهمی از زندگیم شده و این موجودات ظریف بهانه ای زیبا برای سپری کردن بخش زیادی از زندگیم در طبیعت هستند.

در ایران حدود ۸۰ گونه پروانه اندمیک وجود دارد که بطور عمده در ارتفاعات کوهستانی زندگی می کنند. بیشتر این گونه ها هم پروانه های کوچک آبی رنگ هستند. اما در کنار اینها تنوع اندازه، رنگ و طرح دیگر گونه ها جالب است. مثلا کوچکترین پروانه دنیا که زیستگاهش در آفریقا و آمریکای شمالی هست، در جنوب ایران و چابهار هم حضور دارد. تعدادی از پروانه های ایران نیز به نام بزرگان تاریخی و ادبی نامگذاری علمی شده اند مثل سعدی، حافظ، فردوسی، زرتشت، ابوریحان بیرونی و پادشاه های هخامنشی که عکاسی از آنها با توجه به نامشان می تواند جالب باشد. بعضی از گونه های ایران سالهاست که دیده نشده اند و زیستگاه های آنها همه از بین رفته اند، پیدا کردن زیستگاه جدید برای آنها بخش دیگری از جذابیت موضوع است و یا شاید متاسفانه منقرض شده باشند.

به یاد ماندنی‌ترین تجربه‌ای که در هنگام عکاسی حیات وحش داشته ای چه بوده؟

معمولا در عکاسی حیات وحش لحظه های خاص زیاد هست و با هر عکس ماجراهای جالبی برای گفتن، ولی یکی از دفعاتی که نفسم رو تا لحظاتی بند آورد وقتی بود که در پارک ملی توران در حال عکاسی رو در رو از مار جعفری و در فاصله ۲۰ سانتی متری آن بودم، به طرف دستم که روی دوربین بود حمله کرد و در حالی که براحتی می توانست یه بوس زهرآگین کند به یک تهدید بسنده کرد!

منطقه‌ی محبوبت برای عکاسی کجاست؟ برای عکاسی به کجا ها سفر کرده ای؟

انتخاب منطقه ای خاص در عکاسی طبیعت و حیات وحش خیلی سخت هست، چون با توجه به تنوع زیستی و طبیعی، هر منطقه ای جذابیت های خاصی دارد ولی به بعضی مناطق سالی چند بار برای عکاسی پروانه ها سفر میکنم و معمولا دست پر بر میگردم مثل دامنه های قله دماوند و منطقه الموت. این مناطق تنوع خیلی خوبی از پروانه ها دارند، پارک ملی توران هم برای من همیشه پر از شگفتی بوده و در چند سال اخیر هر سال به این منطقه سفر کرده ام.

زیستگاه پروانه های ایران بیشتر در مناطق کوهستانی و کوهپایه ای هست و اصولا باید دور از دسترس انسان و دام باشد و همین موضوع ماجراجویی را چاشنی سفرهای عکاسی میکند. ولی در کنار دیگر سفرها و فعالیت های ماجراجویانه، طی پنج سال گذشته فقط برای عکاسی پروانه های ایران بیش از صد سفر میدانی داشتم که حدود ۱۲۰ هزار کیلومتر سفر زمینی شده، یعنی حدود سه برابر محیط کره زمین روی خط استوا. خب خیلی سخت میشه مناطق رو نام برد ولی روی نقشه ایران همه موقعیت های عکاسیم رو تا امروز مشخص کردم که فکر کنم بیشتر گویا باشد.

یکی از ماجراجویی ها و سفر های عکاسیت را برایمان تعریف می کنی؟

سفر یعنی ماجراجویی حالا در چه حد و اندازه خب متفاوت هست. سفرهای ماجراجویانه من بخاطر علاقه ام به کوه بیشتر شامل فعالیت های کوهستانی مثل کوهنوردی، دوچرخه سواری کوهستان و دره نوردی هست.

اما در زمینه عکاسی داستان فرق می کند مثلا برای عکاسی از یک گونه پروانه اندمیک ایران به نام Erebia iranica که فقط در دامنه های قله دماوند و ارتفاعات بالای ۳۰۰۰ متر البرز مرکزی یافت میشود چند سال در تاریخ به پرواز در آمدن این گونه به دامنه های دماوند می رفتم، اما پروانه ای تیز پرواز بود که اصلا نمی شد نزدیکش رفت. با احساس خطر شروع به پرواز سریع در دامنه می کرد و دور می شد و تعقیبش در شیب های تند ارتفاع ۳۵۰۰ متری بسیار سخت می شد. بعد از سه سال تلاش و گرفتن عکس هایی که راضی کننده نبودند در دامنه جنوب غربی دماوند سه روز کمپ زدم و هر روز ارتفاع بین ۳۴۰۰ تا ۴۰۰۰ متر رو ۷ یا ۸ بار بالا می رفتم و پایین می آمدم و در تعقیب و گریز با پروانه ها بودم. عصر روز سوم که نا امید، خسته و گرمازده جایی روی چمن ها استراحت می کردم تا به سمت چادرم برگردم یک Erebia برای شهد خواری روی گل نزدیک به من نشست و وقتی با نا امیدی دوربین رو سمتش گرفتم لحظاتی آفتاب پشت ابر رفت و بخاطر باد سردی که در این مواقع شروع به وزیدن می کند پروانه به نشستن ادامه داد و من بالاخره اولین عکس های با کیفیت قابل قبول را از این گونه گرفتم.

به کدام عکست بیشتر از همه افتخار می‌کنی؟

افتخار نمی شود گفت ولی بعضی از عکس هایم را بیشتر دوست دارم. معمولا آنهایی که گونه خاص و کمیاب بوده یا عکاسی از آن ها خیلی سخت هست و یا ترکیب های رنگی و فنی مورد نظرم در عکس لحاظ شده و ساده تر بگم آنچه که در خیالم داشتم ثبت کردم.

در ادامه شما عزیزان را به تماشای عکس هایی بیشتر از محمدرضا احسانی دعوت می کنیم:

instagram.com/mrehssani